Najłatwiej powiedzieć, czym klub abstynencki nie jest.
- Nie jest punktem informacyjnym - choć spełnia tę rolę
- Nie jest placówka leczniczą - choć wielu trzeźwiejących alkoholików zawdzięcza trzeźwość i rozwój osobisty wyłącznie uczestnictwu w zajęciach klubowych
- Klub nie jest ośrodkiem pomocy społecznej - choć pomoc jest tu świadczona na wielu różnych poziomach
Czym więc jest klub abstynencki?
Leszek Kapler, jeden z niewielu specjalistów psychoterapii uzależnień dobrze znający działalnośc klubów i ich potencjał, w książce "Poradnik lidera działań trzeźwościowych" (Wydawnictwo PARPAMEDIA, Warszawa 2008) przypomniał:
"(...) co najmniej od 18 lat jedną z form działania polskich bractw trzeźwościowych i ich spadkobierców stały się kluby abstynenckie - miejsca, w których spotykały się osoby niepijące, dla porządnego spędzenia czasu oraz popularyzowania idei abstynencji wśród młodzieży, w niektórych grupach zawodowych np. lekarzy, nauczycieli, kolejarzy. Odniesie w nazwie do abstynencji było spowodowane takim właśnie pojmowaniem idei zapobiegania różnym negatywnym zjawiskom społecznym.
Abstynencja miała być do tego najlepszą drogą i warunkiem. Dopiero w późniejszych ideach stała się także sposobem dla osób uzależnionych na ich leczenie".
Gorąco polecam ten poradnik każdemu, kto zajmuje się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, kto na różnych płaszczyznach pomaga osobom uzależnionym.
Przede wszystkim jednak polecam poradnik Leszka Kaplera tytułowym adresatom publikacji - liderom organizacji trzeźwościowych. Niejednokrotnie, bowiem ze zdumieniem stwierdzam, że organizacje nie zawsze są świadome swojego potencjału i mocy sprawczej. Żeby jednak ta moc sprawcza działała, trzeba włożyć wiele pracy i wysiłku w wykreowanie wizerunku klubu abstynenckiego.
Gdy w roku 2004 przygotowywaliśmy się wraz z grupą przyjaciół do założenia klubu, wiedzieliśmy na pewno, jaki on nie powinien być. Tę wiedzę zaczerpnęliśmy z obserwowania działalności różnych innych klubów abstynenckich. Wiedzieliśmy, co się nam w nich nie podoba:
To, że właściwie nic się nie dzieje, a terapeuci prowadzący grupy spóźniają się albo wciąż gdzieś spieszą. Nie podobało nam się, że w klubach brak konkretnej pomocy, gdy ktoś jest bez pracy albo kiedy "zapił", a najpopularniejszą formą spędzania czasu jest granie w karty.
Kilkoro z nas długo i zawzięcie o tym dyskutowało, aż wreszcie powstał ogólny obraz idealnego, naszym zdaniem, klubu abstynenciego. Okazało się, że potrzebne jest wypracowanie podstawowych zasad. Należą do nich przede wszystkim:
- Praca każdego członka klubu nad własnym rozwojem (korzystanie z różnych programów realizowanych przez specjalistów)
- Odbudowywanie relacji rodzinnych i koleżeńskich
- Praca na rzecz klubu (stałe dyżury każdego członka)
- Aktywność na rzecz społeczności lokalnej
Niespodziewaną przeszkodą dla realizacji naszych celów okazała się duża nieufność pracowników różnych instytucji, takich jak urzędy władz samorządowych i lecznictwa odwykowego. Tutaj byliśmy bezradni.
Okazało się, że wiele osób postrzega klub abstynencki jako przechowalnię dla "obiboków", jako miejsce spotkań "pasożytów społecznych i pijaków" oraz miejsce w ogóle podejrzane. Trochę przesadzam, bo spotkałam wiele osób otwartych na współpracę, które rozumiały potrzebę działań rehabilitacyjnych dla osób i rodzin z problemem alkoholowym, znały kluby od dobrej strony. Większość moich rozmówców słuchała jednak z niedowierzaniem, kiedy przekonywałam o potrzebie kontynuacji zdrowienia osób po leczeniu odwykowym w klubie abstynenckim.
Dość szybko odkryłam, że w placówkach lecznictwa odwykowego zaleca się pacjentom głównie (albo tylko) udział w mityngach AA. Kolejnym ważnym odkryciem było to, że terapeuci z tych placówek (a przynajmniej większość z nich) nic nie wiedzą o klubach abstynenckich, albo ich wiedza jest bardzo powierzchowna.
Inna przeszkodą było to, że klubów abstynenckich często nie odróżnia się od grup Anonimowych Alkoholików albo utożsamia je wprost z AA.
Nie zamierzam rozwodzić się nad wyższością jednego czy drugiego środowiska, ale dobrze by było, aby osoby zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych wiedziały, o co chodzi w jednych działaniach, a o co w drugich.
Zorganizowałam kilka spotkań ze spacjalistami w dziedzinie uzależnień, przedstawiając korzyści, jakie wynikają z udziału w zajęciach klubu abstynenckiego dla pacjenta i jego rodziny. A oto argumenty jakich używałam:
- Klub abstynencki jest przyjaznym miejscem do rozpoczęcia zdrowienia, bo osobie uzależnionej i jej bliskim łatwiej przyjść tutaj niż do poradni odwykowej. Równie dobrym miejscem jest punkt informacyjno-konsultacyjny
- Działania motywacyjne, jeśli są dobrze prowadzone, i tak skierują pacjenta do placówki odwykowej. W tych działaniach motywacyjnych ważny jest potencjał klubu, niedostępny gdzie indziej - tu są wzorce do naśladowania, osoby o długiej abstynencji, które mimo tragicznych przejść dobrze sobie żyją, mają ciekawą pracę, a niektórzy nawet jeżdżą drogimi samochodami. Taki wzorzec to wielka siła motywacyjna.
- Trzeźwiejący alkoholicy to szczególnie wrażliwi ludzie, choć oczywiście wady i przywary mają takie same jak wszyscy. Są oni wymarzonym towarzystwem dla wszystkich, którzy zaczynają drogę zdrowienia i dla tych, którzy chcą trzeźwieć i rozwijać się, ale i dla tych, którzy chcą zdrowo żyć.
Nie docenia się roli klubów w procesie zdrowienia osób uzależnionych, ale uczciwie trzeba przyznać, że same kluby nie zabiegają o to, by je postrzegano jako łącznik pomiędzy różnymi służbami. A mogą i potrafią spełniać taka rolę.
W standardzie stanowiącym załącznik do Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m. St. Warszawy zostały okreslone działania rehabilitacyjne w klubie abstynenckim. Powinny polegać na:
- Wspomaganiu procesu trzeźwienia osób po leczeniu odwykowym, udzielaniu wsparcia osobom uzależnionym i członkom ich rodzin
- Integracji zawodowej i społecznej osób uzależnionych po zakończeniu terapii
- Udzielaniu konsultacji terapeutycznych osobom uzależnionym i członkom ich rodzin
- Prowadzeniu programów zagospodarowania czasu wolnego dla osób uzaleznionych
- Realizacji programów rozbudzających zainteresowania i aktywność zyciową osób trzeźwiejących
- Organizacji różnorodnych form służących poprawie relacji rodzinnych
- Podejmowaniu działań propagujących w społeczeństwie ideę trzeźwości
- Podejmowanie inicjatyw na rzecz integracji środowisk abstynenckich
Dobrze by było, gdyby w klubach abstynenckich prowadzono działania zgodne z tym standardem, ale obawiam się, że w wielu jest trochę inaczej. Dobrze by też było, żeby o takim standardzie wiedziano w poradniach odwykowych, punktach informacyjno-konsultacyjnych, w różnych komisjach konkursowych i wszędzie tam, gdzie są ludzie realizujący gminne programy.
Znam klub, który dla społeczności lokalnej robi 3 wielkie imprezy - skierowane do wszystkich mieszkańców. Prowadzi miejsce spotkań dla dzieci i młodzieży, organizuje spotkania dla sąsiadów, wernisaże, wystawy, pomoc dla potrzebujących. I o to właśnie chodzi !
Tego klubu nie kojarzy się tylko z problemem alkoholowym - tu przychodzą ludzie nieuzależnieni, bo jest kulturalnie, ciekawie, przyjemnie, wesoło. Ten klub prowadzi także szeroką działalność rehabilitacyjną przez naukę tańca, spotkania ze sztuką, wyjścia do teatru, wycieczko rowerowe i wiele innych. Jest też pomoc konsultantów i grupy wsparcia. Jest doradca zawodowy i możliwość skorzystania z ofert pracy, z telefonu i dostępu do internetu. Myślę, że ten klub nie jest jedyny, ale chodzi o to, by takich było coraz więcej.
W Warszawie wydajemy lokalną Gazetę ruchu Abstynenckiego "GRA", której zadaniem - poza rolą informacyjną - jest rozhermetyzowanie ruchu abstynenckiego. Chodzi o to, że poradnie niezbyt chętnie nawiązują bliższą współpracę z klubami abstynenckimi, ale i kluby nie szukają bliższych kontaktów z poradniami. Czasem mam wrażenie, że chodzi tu o pokazanie, kto jest ważniejszy.
A przecież najważniejszy jest człowiek, któremu pomagamy i świadomość swojego miejsca w łańcuszku pomagających.
Inny jest zakres działań komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, kreującej lokalną politykę w tym obszarze. Jeszcze inna role mają punkty informacyjno-konsultacyjne, które winny kierować osoby potrzebujące pomocy do właściwych miejsc.
Leczą specjaliści, a rehabilitacja - do której powołane są kluby - to wspieranie, wspomaganie, uczenie życia na nowo poprzez różne formy zagospodarowania czasu wolnego, wyzwalanie potrzeb intelektualnych i aktywności społecznej.
Wszystkie te służby mogłyby ze sobą efektywnie współpracować. Często bywa niestety tak, że realizują swoje zadania oddzielnie. W Warszawie dzielnice powołały jeszcze jedne gremia: dzielnicowe zespoły ds. przeciwdziałania przemocy. Z krótkiej ich działalności już wiadomo, że też maja pomysł na wyłącznie własne działania. To jest bez sensu!
Marzy mi się, aby realizatorzy gminnych programów działali w ścisłej współpracy. Norma powinny być lokalne informatory wewnętrzne, w których znajdują się nazwiska i telefony osób zajmujących się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów uzależnień i przemocy. Powinni to być przedstawiciele gminnych komisji, policji, straży miejskiej, organizacji trzeźwościowych, pracownicy OPS'ów, punktów informacyjno-konsultacyjnych, kuratorzy sądowi itp.
Wszystkie te osoby mogą tworzyć doraźne zespoły interdyscyplinarne, które najskuteczniej pomogą rodzinie. Inicjatywa tworzenia takich informatorów i zespołów interdyscyplinarnych może wyjść np. od organizacji trzeźwościowej, bo jej liderzy to ciągle niewykorzystany potencjał.
Najpierw jednak klub abstynencki musi zapracować na swój pozytywny wizerunek. Chodzi też o to, że kluby muszą same się rozhermetyzować, działać na zewnątrz i nie upatrywać w innych klubach wyłącznie konkurentów tylko partnerów do współpracy. Żeby być przekonywującym trzeba zacząć od własnego podwórka.
Hanna Gęściak-Wojciechowaska - redaktor naczelna Gazety Ruchu Abstynenckiego "GRA"
